Het lijkt soms overdreven om ‘reguliere’ producten een vegetarisch of vegan-logo te geven. Maar door complexe productiemethoden en ingewikkelde ingrediëntenlijsten zijn producten die op het eerste gezicht ‘overduidelijk’ puur veganistisch of vegetarisch lijken dat in de praktijk niet altijd. Om een misverstand weg te nemen: nee, appelsap is lang niet altijd vegan.

Elke dag wordt er wel een nieuw vegetarisch of vegan product op de markt gebracht, van klassiekers die worden ‘geveganized’ tot geheel nieuwe concepten. Een groeiende groep flexitariërs, vleesminderaars, vegetariërs en veganisten heeft steeds meer te kiezen. Dat is positief, maar tegelijkertijd groeit de behoefte aan kennis om de ingrediëntendeclaratie op het etiket te lezen en te beoordelen.

Vega(n) verwachtingen: ingrediënten

Citroen of citroensap leek voor veel consumenten een overduidelijk veganistisch product, totdat het televisieprogramma de Keuringsdienst van Waarde in een aflevering onthulde dat deze vrucht vaak wordt gecoat met schellak. Dit E-nummer (E904) is een afscheidingsproduct van luizen. Hetzelfde geldt voor andere vruchten zoals appels en peren: hier zit ook vaak een laag schellak of bijenwas omheen om de houdbaarheid te verlengen of de kleur te behouden. Veel consumenten zijn hier niet van op de hoogte en eten onbewust stoffen van dierlijke oorsprong die ze misschien niet willen eten.

Zo zijn er veel meer producten of ingrediënten die op het eerste oog veganistisch of vegetarisch lijken, maar dat in praktijk niet blijken te zijn. Voor veel (nieuwe) vegetariërs is het bijvoorbeeld vaak een tegenvaller wanneer ze tot de ontdekking komen dat veel kazen niet vegetarisch zijn door het dierlijk stremsel, en staan consumenten er ook niet bij stil dat varkensgelatine in snoep wordt gebruikt.

Transparantie in productiemethoden

Ook in het productieproces zijn veel stappen waar dierlijke stoffen gebruikt worden zonder dat de consument dit weet. Bijvoorbeeld bij vruchtensappen: een goede manier om sappen helder te maken (klaren) is het toevoegen van gelatine gemaakt van slachtafval. De zwevende bestanddelen die het sap troebel maken binden aan de gelatine en slaan neer, zodat een heldere vloeistof over blijft en gefilterd kan worden. Een consument kan niet op het etiket lezen hoe een sap is geklaard. Dit geldt ook voor plantaardige oliën. Omdat het een proceshulpstof betreft die niet in het eindproduct aanwezig is, hoeft deze niet gedeclareerd te worden. Toch voelt een consument die geen gelatine wil consumeren, om principiële of religieuze redenen, zich misleid als hij hierachter komt.

Aroma’s en vitaminen

Vlees-, vis of zuivelvervangers zijn over het algemeen sterk bewerkte producten waar veel verschillende ingrediënten in zitten om het origineel zo goed mogelijk na te bootsen. Een lange lijst met aroma’s is voor een vegan visstick of gehaktbal niet vreemd. Sommige aroma’s worden uit een vrucht geëxtraheerd, terwijl andere aroma’s door bacteriën of gisten worden gemaakt. In de synthese van deze aroma’s kunnen dierlijke enzymen gebruikt worden in het proces. Om de producten net zo gezond of gezonder te maken als het origineel, is verrijking met vitaminen een veel gebruikt middel. Vitamine D3 is echter vaak afkomstig uit schapenwolvet, terwijl vitamine D2 juist vaak van plantaardige oorsprong is. Alleen de echt goed geïnformeerde consument weet dit verschil. Fortificatie met omega-3 vetzuren is ook een optie om de voedingswaarde van producten te verbeteren, maar deze vetzuren zijn vaak afkomstig uit visolie.

Alternatieven

Parallel aan de explosieve groei van vegetarische en veganistische producten in de supermarkt voor consumenten, is de ontwikkeling van plantaardige alternatieven voor dierlijke ingrediënten. Producenten hebben steeds meer mogelijkheden om vegetarische producten veganistisch te maken en een grotere doelgroep aan te spreken.

Algenolie is bijvoorbeeld een bekende vervanger van visolie, vitamine D3 kan uit korstmos gewonnen worden er is een heel scala aan plantaardige eiwitten beschikbaar waardoor kippenei-eiwit of melkeiwit steeds beter vervangen kan worden. Ook is de clean label trend een drijfveer om productrecepten te herformuleren zodat ze beter te begrijpen zijn voor de gemiddelde consument en om additieven zo min mogelijk te gebruiken.

Consumenteninformatie

De regels in de voedselinformatieverordening (EU 1169/2011) leggen de basis voor de consument om goed geïnformeerd te zijn en niet misleid te worden. Voor de consument die graag vegetarisch of veganistisch eet is de verplichte informatie niet altijd toereikend. De echt bewuste consument spendeert tijd op veganwiki, fora of andere platforms en is autodidact als het om ingrediëntendeclaraties en productieprocessen gaat. De gemiddelde consument die overstapt naar een vegetarisch of veganistisch dieet weet echter nog niet van de hoed en de rand en ontbreekt het vaak aan tijd en achtergrondkennis om zich hierin te kunnen verdiepen. In het gat tussen de beknopte informatie op het etiket, de onduidelijkheid over alle productiemethoden en de snelheid waarmee keuzes in de supermarkt worden gemaakt, springen de vegetarische en veganistische keurmerken. Deze keurmerken maken de afgelopen jaren dan ook een stormachtige groei door.

Auteur: Freya Hiemstra, Onderzoeker V-Label keurmerk , Nederlandse Vegetariërsbond, freya@vegetariers.nl