De grote recall bij Offerman in Aalsmeer vanwege listeria begin oktober, noemt Simone Hertzberger, hoofdredacteur van de Nieuwsbrief VMT Voedselveiligheid, “ernstig”. Maar is zo’n terugroepactie ook ongebruikelijk? Moeilijk te zeggen, vindt ze.
Recalls
Feit is wel dat overal in Europa grote en minder grote recalls plaatsvinden wegens een besmetting van producten met listeria, waarbij soms mensen ziek worden of zelfs overlijden. “En laten we het dan maar even niet over de rest van de wereld hebben,” aldus Hertzberger.
Onlangs in Duitsland werden veertig mensen ziek en vonden twee de dood door listeriosis. Ook Spanje was eind augustus en begin september in de greep van met de bacterie besmette vleeswaren: 220 mensen werden ziek, drie ouderen en vijf ongeboren baby’s overleden aan listeriosis. “Er is veel aandacht voor in Nederland, maar zoals je ziet leven we niet op een eiland.”
Food Safety Event
Wat zijn de nieuwe inzichten bij beheersing van Listeria monocytogenes? En hoe zet je challenge testen en Whole Genome Sequencing in?
Het Food Safety Event op 31 oktober geeft antwoord op deze vragen. 
Datum: 28 november
Locatie: Flint, Amersfoort
Bekijk het programma
Direct aanmelden
Offerman
In hoeverre vleeswarenfabrikant Offerman, onderdeel van het Belgische concern Ter Beke, zijn zaakjes op orde heeft, kan Hertzberger niet zeggen.
Maar wat ze wel weet, is dat voedingsmiddelenbedrijven weten wat ze moeten doen als listeria op hun product zit. Maar komt de bacterie voor in productieomgevingen, dan weten ze vaak niet hoe ze hiermee om moeten gaan.
Listeria opsporen
“Welke listeriabesmettingen zijn ernstig en welke kun je oplossen? Bedrijven zijn hier onzeker over. Het is natuurlijk wel een verschil of de bacterie in het afvoerputje zit of op voedselcontactoppervlakken zoals een transportband.”
Maar als er micro-organismen in je machine zitten die rechtstreeks met het product in contact komen, dan heb je een echt probleem, weet Hertzberger.
“Het probleem is: listeria zit echt overal. En het is verleidelijk om te gaan zoeken: ‘zoekt en gij zult vinden’. Maar je moet duidelijk hebben waar precies te zoeken en hoe groot dan vervolgens het probleem is als je iets op bepaalde plekken vindt? En je moet echt duidelijk maken waar je iets vindt”, legt Hertzberger uit. Het is belangrijk eerst te besluiten wat je met laboratoriumuitslagen gaat doen, alvorens je gaat zoeken, benadrukt ze.
100 kve listeria
Volgens de NVWA kwamen de monsters bij Offerman nooit boven de Europese norm van honderd kolonievormende eenheden (kve) per gram voedingsmiddel uit. Je kunt dus niet zo makkelijk ziek worden van deze vleeswaren, zo liet de voedselautoriteit weten aan de NOS.
Dat klopt niet helemaal, stelt Hertzberger. De boodschap die de NVWA afgeeft is verwarrend voor voedingsbedrijven. Er is namelijk geen wettelijke norm van maximaal 100 kve listeria per gram voedingsproduct. Er is wel een norm voor de uitgroei van listeria in een product. Deze mag namelijk niet uitgroeien naar meer dan 100 kve per gram op de uiterste gebruiksdatum van een voedingsmiddel.
“Dus als er dertig kve in een voedingsmiddel zit, vijf dagen voor de houdbaarheid verstrijkt, dan voldoet het product niet aan de wet. Ze kunnen immers uitgroeien. Kortom: minder dan 100 kve/g product is oké als je hebt aangetoond dat ze niet kunnen groeien tot 100 kve op de uiterste gebruiksdatum.” Anders voldoet ook die dertig kve/g niet aan de wet. 
Aantonen dat listeria niet kan uitgroeien is complex, voor iedere productsoort dien je dit te doen. “Maar zo staat het wel in de wetgeving”, benadrukt Hertzberger. “De NVWA moet dus wel duidelijk maken wat de regels precies zijn.”
RASFF
Pas dagen na de eerste recalls, op 7 oktober, meldde het Europese waarschuwingssysteem RASFF de terugroepactie van Offerman. Dat had sneller gekund, vindt Hertzberger. Dan hadden de autoriteiten in onder andere Spanje, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, waarnaar de fabrikant haar vleeswaren exporteert, eerder in actie kunnen komen. Zo kunnen zieken worden voorkomen, stelt ze.
Het gebeurt bij veel terugroepacties dat deze pas dagen later op RASFF staan, meent Hertzberger. “Ook de tracering van producten gebeurt vaak nog te traag.”
Lees ook:
RASFF-voedselveiligheidswaarschuwingen in 2018 met 19% toegenomen
WGS
Whole genome sequencing (WGS) is belangrijk, stelde Hertzberger in de Nieuwsbrief Voedselveiligheid VMT een paar maanden geleden. “Het is een prachtig instrument omdat het veel gedetailleerdere uitslagen geeft dan eerdere methodes om verschillende isolaten van een bacterie te typeren en van elkaar te onderscheiden.”
Dat het RIVM en de NVWA WGS gebruikten om de listeria uit de Offerman-fabriek in Aalsmeer en die van twintig listeriosispatiënten aan elkaar te linken, vindt Hertzberger een zeer positieve ontwikkeling. “We moeten voorkomen dat meer mensen ziek worden of zelfs overlijden door listeriosis. WGS is een uitstekend hulpmiddel om dit te bereiken.”
Bedrijven zouden moeten nadenken of ze WGS zelf kunnen gaan toepassen. “Als gedurende langere tijd een pathogeen met hetzelfde DNA-profiel rondwaart in een productielocatie, is het duidelijk dat dit geen eenmalige besmettingen zijn, maar een huisbacterie. Dat vergt andere maatregelen dan bij een eenmalige besmetting.”
Risicocommunicatie
Hertzberger ergerde zich groen en geel aan discussies op internetfora waarbij discussiedeelnemers de listeria-uitbraak bagatelliseren met teksten als “weet je hoeveel mensen doodgaan aan fijnstof of sigaretten?” Dit is appels met peren vergelijken, stelt de voormalige voedselveiligheidsverantwoordelijke van Ahold.
WHO
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft duidelijke voorschriften over risicocommunicatie: vergelijk appels met appels.
“Dus listeria met salmonella, niet met fijnstof. Het gaat dan ook om vergelijkbare risico’s. Het RIVM heeft dit voorschrift van de WHO overgenomen,” aldus Hertzberger.
